Jajko niespodzianka

Przeglądałam ostatnio obrazy Salvadora Dali. Patrząc na nie zauważyłam stale powtarzający się motyw jaja. Zadałam sobie pytanie, co ono oznacza? Czemu to właśnie jajko jest w jego płótnach sztandarowym symbolem?

Salvador Dali powiedział podobno „wyklułem się z jaja”. Patrząc na obrazy artysty nie trudno dostrzec, że był to motyw bardzo lubiany i często stosowany przez twórcę. Dali zdecydowanie potrafił wykorzystać swoje klasyczne wykształcenie sięgając po symbole, które są bardzo łatwo rozpoznawalne. Takie, z których widz zawsze coś wychwyci. Muszę przyznać, że był bardzo sprytny w tej kwestii oraz wiedział jak przyciągnąć odbiorcę. Jego język nie jest hermetyczny, lecz jak najbardziej komunikatywny i wyzwalający różne skojarzenia w naszych umysłach.

Salvador Dali, Geopolityczne dziecko obserwujące narodziny nowego człowieka, 1943.

http://www.themost10.com/famous-salvador-dali-artworks/

Pomyślałam dlaczego jajo, a nie jakiś inny symbol? Wzięłam do ręki Leksykon symboli i alegorii (M. Battistini, 2007) i wszystko stało się dla mnie jasne. Archetyp jaja jest wszechobecny. Pojawia się nawet w oddalonych od siebie cywilizacjach i odrębnych kulturach. Większość mitów kosmogonicznych podaje, że wszechświat ma kształt jaja i to z niego właśnie powstał. Symbolizuje życie w zalążku i poznanie wszechrzeczy. Reprezentuje kosmos i pierwiastek płodności. Motyw ten odnajdziemy w takich tradycjach religijnych oraz naukowych jak np. orfizm, pitagoreizm, neoplatonizm, religia i kultura żydowska, chrześcijaństwo, kabała, hermetyzm, czy alchemia. Za sprawą jednego symbolu Dali dotyka tak wielu wątków i grupy recypientów, że ciężko mu odmówić geniuszu w dobieraniu chwytliwych tematów.

Salvador Dali, Metamorfoza Narcyza, 1937.
http://www.salvador-dali.com.pl/

Salvador Dali, Przeznaczenie geologiczne, 1933.
http://www.salvador-dali.com.pl/

Salvador rzecz jasna świadomie żongluje różnorodnymi znaczeniami symbolu. Oczywiście one wszystkie są domniemane, bo symbol ma to do siebie, że jest niejednoznaczny, a jeszcze symbol u surrealistów tym bardziej musi być zawikłany, bo inaczej nie byłoby surrealizmu. Sięganie do psychoanalizy, do marzeń sennych, czegoś co jest nieoczywiste to kwintesencja tej sztuki.

Salvador Dali, Alegoria amerykańskiego Narodzenia, 1943.
http://www.salvador-dali.com.pl/

Weźmy jako przykład jeden z obrazów artysty i spróbujmy rozgryźć w nim symbolikę jaja.

Obraz Tęsknota kanibala czy też Nostalgia kanibala to dzieło z 1932 roku o dość przerażającym tytule. Na płótnie pojawiają się kałamarze, a pomiędzy nimi formy, które bardzo przypominają jaja sadzone. Kanibalizm może również mieć kontekst erotyczny. Może przywodzić na myśl modliszkę, która konsumuje samca po akcie seksualnym, ale może też się kojarzyć z czymś, z czym zmagał się Dali, czyli jego impotencją. Są tez inne dzieła jak np. Jaja sadzone na talerzu, bez talerza, Jaja sadzone na łyżce czy obraz Wielki masturbator, gdzie kontekst erotyczny jest ewidentny.  Jestem ciekawa co sądzicie o funkcjonowaniu symbolu w takim kontekście i czy znacie jakieś inne interpretacje tych oraz innych dzieł artysty gdzie pojawia się jajo?

Salvador Dali, Tęsknota kanibala (Nostalgia kanibala), 1932.
http://www.wikipaintings.org/en/salvador-dali/nostalgia-of-the-cannibal-1932/

 Salvador Dali,  Jaja sadzone na talerzu, bez talerza, 1932.
http://www.salvador-dali.com.pl/

Salvador Dali, Wielki masturbator, 1929.
http://biurotlumaczen.art.pl/2010/08/salvador-dali-wielki-masturbator/

Jak widać na przykładach - bogata symbolika jaja pozwala Dalemu wykorzystywać ten motyw w obrazach o odmiennym charakterze i o różnej tematyce. Symbol ten staje się pretekstem do uwolnienia irracjonalnej, czy nawet paranoicznej wyobraźni artysty. Zastanawiam się czy ta świadoma gra z widzem nie jest po prostu przemyślanym sposobem na przypodobanie się jej i pewnego rodzaju marketingiem. Dali nie raz był posądzany o inteligentne manipulacje będące autoreklamiarstwem.

Pomyślałam; wielki artysta czy bystry biznesman trafiający w najczulsze punkty podświadomości widza?